آیا هوش مصنوعی روزی برنده جایزه نوبل خواهد شد؟
هوش مصنوعی این روزها به قلب بسیاری از صنایع نفوذ کرده است، از بانکداری و مالی گرفته تا فیلم‌سازی و روزنامه‌نگاری. حالا دانشمندان به دنبال کشف این هستند که این فناوری چگونه می‌تواند دنیای آنها را دگرگون کند و شاید حتی روزی برنده جایزه نوبل شود.
در سال 2021، “هیرواکی کیتانو”، دانشمند ژاپنی، چالشی هیجان‌انگیز را مطرح کرد: او آن را «چالش نوبل تورینگ» نامید و از محققان خواست تا یک «دانشمند هوش مصنوعی» بسازند که بتواند تا سال 2050 به‌طور مستقل پژوهش‌هایی در سطح دریافت جایزه نوبل انجام دهد.
امروز، گروهی از دانشمندان با تمام توان مشغول خلق چنین همکار هوشمندی هستند. شاید هم به زودی شاهد روزی باشیم که یکی از این هوش‌های مصنوعی در میان برندگان نوبل، که قرار است بین 7 تا 14 اکتبر معرفی شوند، بدرخشد.
هوش مصنوعی برنده جایزه نوبل
راس کینگ، استاد هوش ماشینی از دانشگاه چالمرز سوئد، می‌گوید که اکنون حدود 100 «دانشمند رباتیک» در جهان وجود دارند. این مسیر پیشگامانه در سال 2009 با مقاله‌ای از کینگ و گروهی از همکارانش آغاز شد که در آن از «آدام»، اولین ربات دانشمند که توانایی انجام اکتشافات علمی مستقل را داشت، رونمایی کردند.
کینگ در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه توضیح داد: «ما رباتی ساختیم که به تنهایی ایده‌های علمی جدید تولید می‌کرد، آنها را آزمایش و صحتشان را تأیید می‌کرد. این ربات می‌توانست به‌طور مستقل فرضیه‌ها را شکل دهد، آزمایش‌هایی برای آزمودن آنها طراحی کند، و حتی ربات‌های آزمایشگاهی را برای انجام این آزمایش‌ها برنامه‌ریزی کند. سپس از نتایج یاد می‌گرفت و این فرآیند را تکرار می‌کرد.»
«آدام» مأموریت داشت تا به کاوش در عملکرد درونی مخمر بپردازد و موفق شد عملکردهایی از ژن‌ها را کشف کند که پیش‌تر ناشناخته بودند. پس از او، «ایو»، دومین دانشمند ربات، طراحی شد تا بر مطالعه کاندیداهای دارویی برای بیماری‌هایی چون مالاریا و دیگر بیماری‌های گرمسیری تمرکز کند.
این پیشرفت‌ها نشان می‌دهند که چگونه هوش مصنوعی و رباتیک می‌توانند مرزهای دانش بشری را به چالش بکشند و شاید روزی خودشان را در جایگاه نوابغ علمی قرار دهند.
راس کینگ بر این باور است که دانشمندان رباتی امروزی چندین مزیت مهم نسبت به همتایان انسانی خود دارند. او می‌گوید: «این ربات‌ها با هزینه کمتری علم را پیش می‌برند، 24 ساعته کار می‌کنند، و در ثبت دقیق تمام جزئیات فرآیند فوق‌العاده منظم هستند.»
با این حال، کینگ اذعان می‌کند که هنوز راه زیادی برای تبدیل هوش مصنوعی به دانشمندی در سطح دریافت جایزه نوبل باقی مانده است. او توضیح می‌دهد که چنین دستاوردی نیازمند هوش بسیار بیشتر و توانایی درک تصویر کلی‌تر از مسائل علمی است.
اینگا استرومکه، دانشیار دانشگاه علم و صنعت نروژ، نیز تأکید می‌کند که حرفه علمی فعلاً از تسلط ماشین‌ها ایمن است. او در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه گفت: «سنت علمی به این زودی‌ها توسط ماشین‌ها تسخیر نخواهد شد.» اما استرومکه معتقد است که تأثیر هوش مصنوعی بر علم اجتناب‌ناپذیر است. او با اشاره به ابزارهایی مثل **AlphaFold**، مدلی از هوش مصنوعی توسعه‌یافته توسط گوگل DeepMind برای پیش‌بینی ساختار سه‌بعدی پروتئین‌ها، اظهار داشت که این ابزارها می‌توانند در زمینه‌هایی که برای انسان‌ها بیش از حد پیچیده هستند، نقش بی‌بدیلی ایفا کنند.
استرومکه توضیح می‌دهد: «ما می‌دانستیم که بین اسیدهای آمینه و شکل سه‌بعدی نهایی پروتئین‌ها رابطه‌ای وجود دارد، اما محاسبه آن برای انسان‌ها بسیار پیچیده بود. اکنون ماشینی داریم که می‌تواند کاری انجام دهد که هیچ انسانی قادر به آن نیست.»
با این حال، او یکی از محدودیت‌های کنونی هوش مصنوعی را نیز برجسته می‌کند. مدل‌هایی مانند شبکه‌های عصبی در یافتن پاسخ‌ها از میان حجم عظیمی از داده‌ها مهارت بالایی دارند، اما در توضیح علت صحت این پاسخ‌ها ضعف دارند. به‌عنوان مثال، در حالی که AlphaFold توانسته بیش از 200 میلیون ساختار پروتئینی را پیش‌بینی کند، این پیش‌بینی‌ها درک ما از میکروبیولوژی را افزایش نمی‌دهند و فقط نتایج خام ارائه می‌دهند.
این تضاد بین توانایی و درک، چالشی بزرگ در مسیر پیشرفت هوش مصنوعی به سمت جایگاه یک دانشمند واقعی باقی می‌ماند.
با کمک هوش مصنوعی
از نگاه اینگا استرومکه، علم چیزی فراتر از «حدس زدن صحیح» است؛ علم، سفری است برای درک جهان. با این حال، موفقیت بی‌نظیر AlphaFold باعث شده تا کارشناسان به طور جدی به آن به عنوان کاندیدای جایزه نوبل بیندیشند.
جان جامپر، مدیر گوگل دیپ‌مایند، و دمیس حسابیس، مدیرعامل و یکی از بنیان‌گذاران این شرکت، پیش‌تر در سال 2023 جایزه معتبر لاسکر را دریافت کردند. همچنین، گروه تحلیلی Clarivate که برندگان بالقوه جایزه نوبل را پیش‌بینی می‌کند، این دو را در میان نامزدهای اصلی جایزه نوبل شیمی سال 2024 قرار داد. این جایزه در تاریخ 9 اکتبر اعلام شد.
دیوید پندلبری، رئیس گروه تحقیقاتی Clarivate، اشاره می‌کند که مقاله‌ای که جامپر و حسابیس در سال 2021 منتشر کردند، هزاران بار مورد استناد قرار گرفته است. اما او توضیح می‌دهد که کمیته نوبل معمولاً تمایلی ندارد تا اکتشافات را به این سرعت پس از انتشار مورد تقدیر قرار دهد؛ روندی که در بیشتر جوایز نوبل رعایت می‌شود.
پندلبری در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه گفت: «من مطمئن هستم که در دهه آینده شاهد جوایز نوبلی خواهیم بود که به نوعی با محاسبات مرتبط هستند. امروزه، این محاسبات به طور فزاینده‌ای با هوش مصنوعی پیوند خورده‌اند.»
این اظهارات نشان می‌دهد که اگرچه مسیر ورود هوش مصنوعی به عرصه‌های بالاتر علمی هنوز هموار نیست، اما دستاوردهای آن در حال تغییر چشم‌انداز علم و فناوری است.
